D) SAÇLARI TIRAŞ ETMEK veya KISALTMAK
İlmihal dilinde saçların tıraş edilmesi “halk”, kısaltılması ise “taksir” olarak anılır. Halk, saçların dipten tıraş edilmesi, taksir ise uçlarından kesilip kısaltılması demektir. Saçların dipten tıraş edilmesi, kısaltmaktan evla görülmektedir.
a) Zamanı ve Yeri
Hacda saçları tıraş etme veya kısaltmanın zamanı, bayramın ilk günü fecr-i sadıktan, ömrün sonuna kadar devam eden süredir. Ancak Ebu Hanife ve İmam Malik’e göre, bayramın üçüncü günü güneş batıncaya kadarki süre içinde yapılması vaciptir. Daha sonraya geciktirilmesi durumunda ceza (dem) gerekir. Ebu Yusuf ve İmam Muhammed ile Şafii ve Hanbeliler’e göre ise bu vecibenin bayramın ilk üç gününde yapılması vacip değil, sünnettir Geciktirilmesi mekruh ise de ceza gerekmez. Ancak tıraş olmadıkça ihramdan çıkılmış olmaz ve ihram yasakları devam eder. Umrede saçları tıraş etme veya kısaltmanın vakti, umre tavafının dört şavtını tamamladıktan sonra başlar. Fakat umre sa‘yini ihramlı olarak yapmak vacip olduğu için sa‘yi de yaptıktan sonra tıraş olmak gerekir. Hac için ihrama girenler, bayramın ilk günü fecr-i sadıktan önce, umre için ihrama girenler ise, umre tavafının en az dört şavtını tamamlamadan tıraş olmakla ihramdan çıkmış olmazlar, ihram yasağı işlemiş olurlar.
Ebu Hanife ve İmam Muhammed’e göre, ister hac, ister umre için olsun, saçları tıraş etmenin veya kısaltmanın yeri Harem bölgesidir. Harem bölgesi dışında yapılması sahih ise de vacip terkedildiği için ceza gerekir. Ebu Yusuf ve İmam Züfer’e göre, bu vecibenin Harem bölgesinde yapılması vacip değil, sünnettir.
b) Tıraş Edilecek veya Kısaltılacak Saçın Miktarı
Hanefiler’e göre saçların tıraş edilmesi veya kısaltılmasında vacip olan miktar, başın en az dörtte birindeki saçlardır. Başın sadece dörtte birinde veya daha az kısmında saç varsa, hepsinin tıraş edilmesi veya kısaltılması gerekir. Ne kadar kısmında olursa olsun, saçların tamamının tıraş edilmesi veya kısaltılması ise sünnettir. Şafiiler’de, vacibin ifası için üç tel saçın tıraş edilmesi veya kısaltılması yeterlidir. Maliki ve Hanbeliler’e göre ise saçların tamamının tıraş edilmesi veya kısaltılması vaciptir. Mezheplerin her birinde başın tıraş edilecek miktarı ile abdestte meshi gereken miktarı aynıdır.
Erkeklerin saçlarını dipten tıraş etmeleri, kısaltmaktan efdaldir. Kadınlar ise saçlarının en az dörtte birinin uçlarından bir miktar keserler. Onların saçlarını dipten tıraş etmeleri mekruhtur. Saçların kısaltılması halinde kesilen miktar, parmak ucu (parmağın uç boğumu) uzunluğundan daha az olmamalıdır.
c) Tıraş ile Diğer Menasik Arasında Tertip
Hz. Peygamber Veda haccında bayramın ilk günü Mina’da önce Akabe Cemresi’ne yedi taş attı, sonra kurbanlarını kesti, daha sonra tıraş oldu ve aynı gün Mekke’ye gidip ziyaret tavafını yaptı ve tekrar Mina’ya döndü. Bu dört menasik yerine getirilirken, Hz. Peygamber’in yaptığı sıralamaya uymanın vacip veya sünnet oluşu konusunda müctehidler arasında görüş ayrılığı vardır. Ebu Hanife’ye göre, bunların ilk üçünde Hz. Peygamber’in yaptığı sıralamaya uymak vaciptir. Aksi halde ceza (dem) gerekir. Ancak, ifrad haccında şükür kurbanı vacip olmadığından, nafile olarak kesenlerin kurban konusunda tertibe uymaları vacip değil, sünnettir. Ebu Yusuf ve İmam Muhammed ile diğer üç mezhebe göre ise sıralamaya riayet sünnettir. Uyulmaması mekruh ise de ceza gerekmez. Ancak Maliki mezhebinde Akabe Cemresi’ne taş atmanın tıraş ve tavaftan önce olması gerekir. Ziyaret tavafında ise Ebu Hanife dahil, bütün müctehidlere göre tertip vacip değil, sünnettir. Tertibe uyulduğu takdirde ifrad haccı yapanlar Akabe Cemresi’ne taşlarını attıktan sonra, temettu‘ veya kıran haccı yapanlar ise taş atıp kurbanlarını kestikten sonra tıraş olup ihramdan çıkarlar. Tıraş olabilecek duruma gelen kimseler saçlarını kendileri tıraş edebilecekleri gibi henüz kendileri tıraş olmadan başka ihramlıları da tıraş edebilirler. Fakat tıraş olmadıkça veya saçlarını kısaltmadıkça diğer ihram yasaklarını yapamazlar.
d) Tıraş Olma ve Saçları Kısaltmanın Hükmü
Saçların tıraş edilmesi veya kısaltılması ile ihramdan çıkılmış olur. İhramdan çıkma, elbise giyme, koku sürünme, saç, sakal, bıyık ve tırnak kesme gibi ihram yasaklarının kalkması demektir. Buna “tehallül” denir. Hacda cinsel ilişki dışındaki yasakların kalkması ve cinsel ilişki yasağının kalkması olmak üzere iki ayrı tehallül vardır. Bunlardan birincisine “küçük tehallül” veya “ilk tehallül”; ikincisine ise “büyük tehallül” veya “ikinci tehallül” denir.
1. İlk Tehallül. Hanefi mezhebinde, cinsel ilişki dışındaki ihram yasaklarının kalkmasını sağlayan ilk tehallül ancak saçların tıraş edilmesi veya kısaltılması ile olur. İlk tehallülün gerçekleşmesi için tertibe uymak gerekmediği gibi daha önce taş atma ve kurban kesme nüsüklerini yapmış olmak da gerekmez. Bayramın ilk günü fecr-i sadıktan sonra tıraş olmakla ilk tehallül gerçekleşir ve cinsel ilişki dışındaki bütün ihram yasakları kalkar. Fakat Akabe Cemresi’ne taş atmak, kurban kesmek, hatta ziyaret tavafını yapmakla -tıraş olmadıkçane ilk ne de ikinci tehallül gerçekleşir. Şafiiler’e göre ilk tehallül taş atma, tıraş olma veya ziyaret tavafından herhangi ikisini yapmakla; Maliki ve Hanbeliler’e göre ise Akabe Cemresi’ne ilk günkü taşları atmakla gerçekleşir.
2. İkinci Tehallül. İkinci tehallül cinsel ilişki dahil bütün ihram yasaklarının kalkması demektir. İlk tehallülden sonra ziyaret tavafının da yapılmasıyle olur. Şayet henüz tıraş olmadan ziyaret tavafı yapılmışsa, tıraş olmakla ilk ve ikinci tehallül her ikisi birden gerçekleşir. Hanefiler dışındaki diğer üç mezhepte, ikinci tehallül için ziyaret tavafından başka sa‘yin de yapılmış olması gerekir. Çünkü onlara göre sa‘y vacip bir nüsük değil, haccın rükünlerindendir.
