4. Harama Yol Açan Satım
İslam hukuku eserlerinde harama yol açan satımın en belirgin örneği olarak ele alınan mesele “şarap üreticisine üzüm satma” konusudur. Bir ayette, “İyilik ve takva hususunda yardımlaşın, günah ve aşırılık hususunda yardımlaşmayın” (el-Maide 5/2) buyurulmaktadır. Diğer taraftan Hz. Peygamber, şarap konusunda on kişiye lanet etmiştir: Suyunu çıkarmak üzere üzümü sıkan, sıktıran, şarabı içen, taşıyan, kendisine taşınılan, servis yapan, satan, parasını yiyen, satın alan ve kendisi için satın alınan. (Tirmizi, “Büyu’”, 59; İbn Mace, “Eşribe”, 6) Bazı bilginler, yukarıdaki ayetin ışığında ve bu hadisten hareketle şarap üreticisine üzüm satmanın yasak olduğu sonucuna ulaşmışlarsa da, çoğunluğuna göre hadis bu hükme delalet eder nitelikte değildir.
Hanefiler’e göre şarap imalatçısına üzüm satımı, eğer sırf ticaret kastıyla yapılıyorsa bu işlem haram olmaz. Ancak özellikle şarap yapsın diye satılıyorsa bu haramdır.
Şafii’nin bu satımı mekruh gördüğü rivayet edilmişse de, bazı Şafii alimler bu görüşe şöyle bir açıklama getirmişlerdir: Eğer satıcı müşterinin bundan şarap yapacağını biliyorsa bu takdirde ona üzüm satmak haramdır. Şayet bunda şüphesi varsa bu durumda mekruhtur.
Çoğunluğun bu konudaki görüşü şöyle özetlenebilir: Eğer satıcı, müşterinin üzümü şarap yapma maksadıyla satın aldığını biliyorsa bu satım haram ve batıl olur. Satıcı, bunu müşterinin sözünden anlayabileceği gibi, bu duruma delalet eden karinelerden de anlayabilir. Mesela, bir kimse şarap imalatçılığıyla tanınıyorsa ona üzüm satmak haram olur. Ancak, bu kişi şarap yanında sirke gibi helal şeyler de imal ediyorsa bu takdirde haram olmaz.
Hasan, Ata ve Sevri gibi bilginlere göre müskir (sarhoş edici içki) yapacak kimseye hurma satmakta bir beis yoktur. Hatta Sevri, “Helal olan şeyi istediğin kişiye sat” demiştir. Bu şekildeki satımı batıl görmeyenler, alım satımın esasen helal bir akid oluşuna tutunmuşlar ve söz konusu alım satımın rükün ve şartlarını taşıdığını ileri sürmüşlerdir.
Malikiler’e ve Hanbeliler’e göre ise, şarap yapacağını bildiği veya tahmin ettiği birine üzüm satmak haramdır. Hanbeliler bu konuda, yukarıda anılan “iyilik ve takva üzerine yardımlaşın.” ayetiyle, “Hz. Peygamber şarap hususunda on kişiye lanet etmiştir” hadisine dayanmakta ve kötülüğe giden yolu kapamak (seddü’z-zerayi‘) ilkesinden hareketle bu gibi satışları batıl kabul etmektedirler.
Bir masiyet (kötülük) işlenmesinde kullanılacak olan diğer bütün şeylerin satımı da (veya genel olarak akde konu yapılması) bu olaya kıyaslanmaktadır. Bu meyanda olmak üzere, yol kesicilere silah satmak, helal olmayan bir şeyin ticaretini yapacak olan birine dükkanını kiraya vermek sayılabilir.
