I. SORUMLULUK BİLİNCİ ve ÇEVRE
Bir toplumda ahlaki değerlerin yerleşmesinde ve korunmasında olduğu gibi, toplum düzenini bozucu, insanların rahat ve huzurunu kaçırıcı işlerin önlenmesinde de, bir kontrol sisteminin bulunması ve buna ilave olarak sorumluluk bilincinin oluşturulması son derece önemlidir.
İnsanın yaratılışı sorumluluk esası üzerine kuruludur. İslam’ın yaratılış inancına göre, görülen alemde, sorumluluğu yüklenme bilincine sahip olan tek yaratık insandır. İslam bilginleri Ahzab suresinin “Biz emaneti, dağlara taşlara teklif ettik, onlar bu emaneti taşımaya yanaşmadılar. Bunu insan yüklendi” (el-Ahzab 33/72) ayetinde söz konusu edilen emanetten maksadın en genel anlamda “sorumluluk” olduğunu belirtmişlerdir. Zariyat suresinde “Cinleri ve insanları, bana ibadet etsinler diye yarattım” (ez-Zariyat 51/56) buyurularak, sorumluluğun en önemli boyutuna işaret edilmektedir.
Ancak, insanın sorumluluğu yalnızca Tanrı karşısındaki sorumluluktan ibaret değildir. Hatta, sorumluğun sırf Tanrı’ya hasredilmesini Hz. Peygamber hoş karşılamamış ve insanın daha başka sorumlulukları bulunduğunu çeşitli vesilelerle ifade etmiştir. Nitekim, bütün zamanını ibadet ve taatle geçiren bir sahabiye Peygamberimiz, “Sırf ibadetle meşgul olman doğru değil. Kendinin kendin üzerinde, çoluk çocuğunun senin üzerinde hakkı vardır. Her hak sahibine hakkını vermelisin” (Buhari, “Savm”, 51) diyerek sorumluluğun diğer bazı boyutlarına dikkat çekmiştir. Diğer bir hadislerinde de, “Hepiniz çobansınız ve hepiniz gözetiminiz altında bulunanlardan (raiyyenizden) sorumlusunuz” (Buhari, “Cuma”, 11; Müslim, “İmare”, 20) buyurarak gözetme ve koruma sorumluluğuna işaret etmiştir.
Fakihlerin hakları tasnif ederken sırf kul hakları ile Allah-kul karma haklarına da yer vermeleri sorumluluk anlayışının geniş boyutlarını yansıtmaktadır.
Burada insanın Tanrı karşısındaki sorumluluğundan esasta bağımsız olmamakla birlikte, kategorik olarak farklı boyutta değerlendirilen sosyal sorumluluk bilincine ve bunun da iki önemli yönü olan doğal çevre ve sosyal çevre sorumluluğuna değinilecektir.
