Klasik dönem fıkıh kaynaklarında, oturulan evlerin ve binek hayvanlarının insanın temel ihtiyaçlarından sayıldığını ve bunların zekattan muaf tutulduğunu biliyoruz. Gerçekten insanın çoluk çocuğu ile sığındığı ev veya apartman, şahsi işi için kullandığı nakil aracı temel ihtiyaçlardandır ve bunlar artıcılık özelliğine de sahip değildir. Oysa bugün kiraya verilen büyük binalar, daireler, dükkanlar, düğün salonları ile kara, hava, deniz taşımacılığında kullanılan nakil araçlarından elde edilen gelirler, dünden farklı olarak günümüzde yaygın ve önemli gelir kaynakları haline gelmişlerdir. Bugün artık, temel ihtiyacın dışında, gelir elde etmek için edinilen büyük binalarla, kar amacı ile işletilen nakil vasıtalarında zekatın vücub sebebi olan artıcılık vasfı tahakkuk ettiğinden konu muasır fıkıh yazarları tarafından ele alınarak tartışılmıştır.
Bugün dünden farklı olarak yatırım amacı ile büyük binalar yapılmakta ve nakliye vasıtaları kullanılmaktadır. Bunlardan elde edilen gelirler arazi ürünlerinden elde edilen gelirlerden çok fazladır.
Değişen şartlar muvacehesinde bu yeni gelir kaynaklarına zekat konması gerekir. Toprağını işletmek üzere kiraya verenle, bina veya nakil vasıtalarından gelir elde eden arasında esasta bir fark yoktur. Zirai araziye zekat yükleyip gelir getiren bina ve vasıtaları bu yükümlülük dışında tutmak zekat mantığı açısından adil bir davranış olmaz; zirai arazi sahiplerine haksızlık edilmiş olur. Ayrıca bu durumun insanları zirai arazi sahibi olma yerine bina ve nakil vasıtası edinmeye teşvik edeceği ve bunun sağlıksız bir gelişme olacağı da ortadadır.
Muasır müelliflerin çoğu bu çeşit yeni gelir kaynaklarının zekata tabi olacağında ittifak etmekle birlikte bu mallardan hangi statüye göre ve ne nisbette zekat alınacağı hususunda farklı görüş ileri sürerler.
Müelliflerin konu ile ilgili görüşlerini iki grupta özetlemek mümkündür:
1. Akarların yanlızca gelirleri zekata tabidir. Bu zekat da elde edilen gelir nisaba ulaşır ve üzerinden bir kameri yıl geçince % 2.5 nisbetinde tahsil edilir. Bu görüşün gerekçeleri şunlardır:
a) İmam Malik’ten ev kiralarının alındıktan sonra üzerinden bir kameri yıl geçmedikçe zekata tabi olmayacağı husususunda bir rivayet vardır. Ahmed b. Hanbel’den de bu konuda iki farklı görüş nakledilmiştir. Bunlardan biri, kira gelirinin üzerinden bir yıl geçince zekat tahakkuk edeceği yönünde, diğeri ise, zirai ürünlerde olduğu gibi, kiranın tahsil edildiği anda zekatın tahakkuk edeceği şeklindedir. Ömer Nasuhi Bilmen de, yanlız kira bedellerini almak üzere elde bulunan evlerden, dükkanlardan vesair akarlardan, nakil vasıtalarından zekat lazım gelmediği, bunların kiralarından, nisab miktarı olup üzerlerinden tam bir sene geçtiği takdirde zekat verileceği görüşündedir.
Çağdaş alimlerden, gelir getiren bina ve benzerlerinin bu gelirlerinin, “elmalü’l-müstefad”a benzetilerek üzerlerinden yıl geçmeden zekatlarının ödenmesi gerektiğini savunanların bulunduğunu da belirtmek gerekir.
İslam Konferansı Teşkilatı’na bağlı İslam Fıkıh Akademisi’nin 1985 tarihli ikinci dönem toplantısında alınan karar ise şöyledir: Kiraya verilmiş arazi ve taşınmazların mülk değeri üzerinden zekat vermek gerekmez. Bunların yıllık gelirinden nisab miktarını bulması ve diğer şartların da gerçekleşmesi halinde, yıl sonunda % 2.5 oranında zekat verilir.
2. Gelir getiren bina, vasıta ve benzerini zirai araziye kıyas edip bunların safi gelirlerinden % 10 veya gayri safiden % 5 nisbetinde zekat alınır.
Hz. Peygamber ve sahabe dönemindeki zekat uygulaması içerik ve amaç yönüyle incelendiğinde, ev, dükkan gibi taşınmazların ve nakil araçlarının kira gelirinin, arazi ürünlerine kıyas edilmesi tutarlı görünmektedir. Bu durumda mal sahibinin yıllık kira geliri, kiralanan için yapmakta olduğu mutat harcamalar ve yıllık temel ihtiyaçları karşılığı çıktıktan sonra nisab miktarını bulmakta ise, bu miktarın % 10’u zekat olarak aydan aya ödenir. Yılın dolması veya üzerinden bir yılın geçmesi beklenmez. Ancak Din İşleri Yüksek Kurulu, kira gelirlerinden %10 değil de %2,5 oranında zekat verilmesi yönünde görüş belirtmektedir.
